Етӗрне районӗнче Василий Магницкий этнолог, педагог, Атӑл-Вятка крайӗн тӗн культурин тӗпчевҫи ҫуралнӑранпа 175 ҫул ҫитнине халалласа ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртнӗ.
Конференци Советски (Шӑмат) ялӗнче пулнӑ. Василий Магницкий унта ҫуралнӑ, юлашки ҫулсене ҫавӑнта пурӑннӑ. Конференцие ӑсчах кун-ҫулне, ӗҫ-хӗлне, пултарулӑхне тӗпчекен таврапӗлӳҫӗсем хутшӑннӑ. Вӗсем Шупашкартан, Чӗмпӗр облаҫӗнчен, Хусантан килнӗ.
Конференци пуҫланас умӗн Советски шкулӗн учителӗ Геннадий Филиппов, Советски ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Александр Федоров хӑнасене Василий Магницкин паллӑ вырӑнӗсенче экскурси ирттернӗ: вил тӑпри ҫине кашӑл хунӑ, Магницкий ячӗллӗ паркра пулнӑ. Унтан пурте Культура ҫуртне пухӑннӑ. Конференцие Чӑваш халӑх ӑслӑлӑхпа ӳнер академийӗн президенчӗ Евгений Ерагин уҫнӑ, вӑл Мӑн Чураш ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхне В.Н.Черлакова В.Н.Никольский орденне панӑ.
Конференцие хутшӑнакансем Василий Магницкин пурнӑҫӗ, пултарулӑхӗ пирки калаҫнӑ. Унан ӗҫӗсем чӑваш халӑх тӗнне, пурнӑҫне тӗпчес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнаҫҫӗ.
Тӑван ҫӗршыва хӳтӗлевҫин кунӗнче Мурманск облаҫӗнчи «Чӑваш ен» культура обществин делегацийӗ Северодвинск хулин портӗнче тӑракан «Ушаков адмирал» эскадра миноносецӗ ҫинче пулса курнӑ. Хӑнасене хисеп туса карап ҫинче ялав ҫӗкленӗ, митинг ирттернӗ. Чӑваш культура обществин ертӳҫи Валериан Гаврилов Тинӗс ҫар флотӗнче хӗсметре тӑракан яшсене, ҫав шутра чӑваш каччисене те, уяв ячӗпе саламланӑ, ҫирӗп сывлӑх, ӑнӑҫу суннӑ. Мурманскри «Шупашкар» пӗрлешӗвӗн тӗп директорӗ Дмитрий Осипов вара карап экипажне телевизор тата тӑван республикӑра туса кӑларнӑ пылак ҫимӗҫ парнеленӗ.
Карап командирӗ Олег Гладкий 1 ранг капитанӗ чӑваш ачисем хӗсметре маттур пулнине палӑртнӑ, чи хастаррисене черетлӗ звани парасси ҫинчен хушу вуласа панӑ.
Карап историйӗпе паллашнӑ хыҫҫӑн уяв кают-компанире тӑсӑлнӑ. Хӑнасем моряксене тепӗр пысӑк парне тунӑ — чӑваш юрри-ташшипе савӑнтарнӑ. Итлекенсем Светлана Абрашкина юрӑҫа уйрӑмах тӑвӑллӑн алӑ ҫупса тав тунӑ. Концерт вӗҫленсен делегаципе пӗрле килнисем чӑваш ачисемпе куҫа-куҫӑн тӗл пулса калаҫнӑ, кам ӑҫтан пулнине ыйтса пӗлнӗ. Паллах, пурте хутшӑнайман ҫак калаҫӑва — хӗсметре-ҫке!
Чӑваш патшалӑх пукане театрӗ Чӗмпӗр облаҫӗнче гастрольте пулнӑ. Ентешӗмӗрсене унта Чӗмпӗрти ӗҫтешӗсем чӗннӗ. Гастроле СССР халӑх артистки Валентина Леонтьева ячӗллӗ Чӗмпӗр облаҫӗн пукане театрӗ 70 ҫул тултарнине халалланӑ.
Камсем пулнӑ-ха унта? Чӑваш халӑх артисчӗ Петр Клементьев, Светлана Кокшина, Юлия Мельник, Лариса Антонова, Ираида Васильева тава тивӗҫлӗ артисткӑсем, Алина Каликова артистка, ӳнер постановкин заведующийӗ Елена Белоусова, ҫутӑ ӳнерҫи Олег Ильин, сасӑ режиссёрӗ Павел Яргунин. Ушкӑна Юрий Филиппов (театрӑн ӳнер ертӳҫи, тава тивӗҫлӗ артист) ертсе пынӑ.
Чӑваш артисчӗсем Чӗмпӗр сцени ҫине нарӑс уйӑхӗн 26-мӗшӗнче тухнӑ. Ирхи сеансра вӗсем «Тайны Снеговика» (чӑв. Юр кӗлеткин вӑрттӑнлӑхӗ) спектакль кӑтартнӑ. Каҫхине куракансем «14 писем к Богу» (чӑв. Турӑ патне янӑ 14 ҫыру) постановкӑпа киленнӗ. Нарӑсӑн 27-мӗшӗнче вара Юр кӗлетке ҫинчен лартнӑ спектакле Димитровград ҫыннисем курнӑ.
Чӑваш артисчӗсене курма чылаййӑн пынӑ. Пӗр спектакль хаваслӑ, тепри — шухӑша яраканни пулнӑ. Куракансем иккӗшне те ӑшшӑн йышӑннӑ, спектакль вӗҫленсен чылайччен алӑ ҫупнӑ.
Хаҫатсенче «кафере ӗҫлеме официантсене шыратпӑр» текен пӗлтерӳ хыҫҫӑн кайса чӑвша хӗрарӑмӗсем Самар хулинчи преступниксен аллине лекнӗ. Унта вӗсене ирӗксӗр лартса кайнӑ имӗш. Лере хайхисене хӑйсен ӳтне сутса пурӑнма хистенӗ. Тарма хӑтланакансене тытса пырнӑ, хӗненӗ иккен. Преступниксен аллине чӑваш хӗрӗсем кӑна мар, Самартан та, Чӗмпӗр облаҫӗнчен те лекнӗ. Пӗтӗмпе 27 пикерен кая мар пулнӑ теҫҫӗ.
Интим салонне Толльятти хӗрарӑмӗ, 32 ҫулти Наиль Нурдинова текенскер пуҫарнӑ пулать. Йыша тата темиҫе ҫын кӗнӗ. Вӗсенчен пӗри йӗрке хуралҫисен ушкӑн пирки информацие пӗлтерме килӗшнӗ. Ӑна ултӑ ҫуллӑха ҫирӗп режимлӑ колоние хупса хума йышӑннӑ. Ыттисене тӑхӑр ҫултан пуҫласа виҫҫӗччен кирпӗч шутлама ӑсатнӑ. Икӗ преступника тӗрмене хупмасӑр явап тыттарнӑ. Ушкӑна пухнӑ хӗрарӑма 11 ҫуллӑха пӗтӗмӗшле режимлӑ колоние ямалла тунӑ.
Чӗмпӗр облаҫӗнче ҫӗр айӗнче пӑлхарсен авалхи мунчине тупни, ӑна музей евӗр упрас шухӑш тытни пирки хӑй вӑхӑтӗнче Чӑваш халӑх сайчӗ хыпарланӑччӗ. Археологсем мунчана X–XII ӗмӗрсенче туса лартнӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Чӗмпӗр облаҫӗн культура эткерлӗхне упрас енӗпе ӗҫлекен комитечӗн ертӳҫи Шарпудин Хаутиев ҫак кунсенче тӗнче тетелӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, авалхи ҫурта ятарлӑ ҫивиттипе витме тытӑннӑ. Вӑл ӑна юр-ҫумӑртан хуплӗ. Авалхи мунча тӑррине ҫӳлтен хупланипе пӗрлех ӑна туристсене кӑтартмалла хатӗрлесшӗн.
Пӑлхар эткерлӗхӗн палӑкне иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗнче ӑнсӑртран асӑрханӑ. Ҫав вырӑнта влаҫ ҫыннисем Атӑлҫи тӑрӑхӗнчен тахӑҫан ссылкӑна янӑ нимӗҫсем унчченхи вырӑна таврӑнма тытӑнсан хайхисем валли поселок тӑвас тенӗ. Строительство ӗҫӗсене пуҫӑннӑ экскаватор кирпӗч никӗсе сиенлетнӗ.. Строительсем мунча кӑмакине, хутмаллине тата ытти хӑш-пӗр пая ватса пӗтернӗ. Ҫав вырӑн культура эткерлӗхӗн объекчӗ кӑна мар, унта пӑлхар тапхӑрӗнчи мунча пулнине каярах тин ӑнланса илнӗ. Поселок тума вырӑнти тӳре-шара саккуна пӑсса ирӗк панӑ иккен.
Чӗмпӗр облаҫӗнче чӑваш кил-ҫурчӗн ҫуртне тума шухӑшлаҫҫӗ. Унӑн пӗрремӗш чулне хунӑ та ӗнтӗ. Пӗрремӗш кирпӗче хывма облаҫ кӗпӗрнаттӑрӗ Сергей Морозов хӑй хутшӑннӑ иккен.
Чӑваш кил-ҫуртне хулари Ҫамрӑксен хулинче тума пуҫланӑ. Ӑна «Наци ялӗ» текен этнокультура соооруженийӗсен комплексӗнче хута яраҫҫӗ. Наци ялӗнче тӑхӑр халӑх ҫыннисен культурине кӑтартмалла тӑвасшӑн. Ҫавӑнта сакӑр номерлӗх хӑна ҫурчӗ, ампарлӑ тата лаша витиллӗ музей ҫурчӗ, ҫулла ӗҫсе-ҫимелли уҫӑ вырӑн хӑпартса лартасшӑн.
«Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӗмӗпӗрти наципе культура автономийӗ хӑйӗн комплексне тума чи малтан ирӗк илнисенчен пӗри-мӗн. Тӗп ӗҫсене килес ҫул тума палӑртнӑ.
Шалти ӗҫсен министерствин Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи районсем хушшинчи уйрӑмӗнче юрисконсультра ӗҫлекен Светлана Ерпылёва сивӗ шывра ишессипе абсолютлӑ чемпион пулса тӑнӑ.
Ӑмӑрту чӳк уйӑхӗн 3-мӗшӗнче Атӑл юханшыв хӗрринче иртнӗ. Республикӑн уҫӑ чемпионачӗ тесе палӑртнӑ мероприятие хамӑр патрисем хутшӑннӑ кӑна мар, Тутарстанри, Мари Элти, Чӗмпӗр облаҫӗнчи ишевҫӗсем те килсе ҫитнӗ.
5 градуслӑ шывра 100 метра тупӑшнисенчен Еленӑна ҫитекен тупӑнман. Вӑл триатлон тата ишес енӗпе профессилле майпа аппаланать иккен.
РИА Рейтинг паян Раҫҫейӗн тӗрлӗ тӑрӑхӗсенчи шалу укҫисен шайне танлаштарнӑ. Ун валли Джини коэфицциентне усӑ курнӑ вӗсем. Ку меслетпе статистикӑра анлӑн усӑ кураҫҫӗ — вӑл халӑхри танмарлӑха лайӑх кӑтартса парать имӗш. Ун виҫи 0%–100% хушшинче вырнаҫнӑ. Енчен те пурте пӗрешкел ӗҫ укҫи илсе тӑнӑ пулсан Джини коэфицциентчӗ 0% танлашнӑ пулӗччӗ. Халахра танмарлӑх ӳснӗ ҫем ҫак коэффициент та 100% патнелле талпӑнать.
Чӑвашри шалӑва пӑхса тухнӑ хыҫҫӑн пирӗн тӑрӑхри Джини коэфицциентчӗ 31%-па танлашнӑ. Чи пысӑк виҫесем вара Мускавра тата Чечня, Дагестан, Тыва республикисенче иккен. Мускавра вӑл 39,3% пулсан, Чечня республикинче 40,1% таранах ҫитет имӗш. Вӑтамран пӑхсан вара Раҫҫейри шалу укҫисен танмарлӑхӗ Яппунпа Португали патшалӑхӗсенчипе пӗр тан — вӗсенче Джини коэфицциентчӗ 37,7% ҫитет.
Танлаштарнӑ май РИА Рейтинг эксперчӗсем уйӑхне 9 пинрен сахалрах тата 75 пинрен ытларах илекенсен йышне пӑхнӑ иккен. Пирӗн республикӑра 20,6% ӗҫлекен ҫын 9 пинрен сахалрах илет имӗш. Пуянсен йышӗ вара пӗчӗк — 1 процента та ҫитмест (0,8%). Пирӗнешкел пуян маррисен йышне кӳршӗлле тӑрӑхсенчен Мари Элпе Мӑкшӑ республикисем, Кировпа Чӗмпӗр облаҫӗсем кӗреҫҫӗ.
Шкул ҫулне ҫитменнисене ача пахчинче вырӑн туса парассипе пирӗн республика Раҫҫейри чи лайӑх вунӑ регион шутне кӗнӗ. Ҫакӑн пирки ҫӗршыв Правительствин Пуҫлӑхӗ Дмитрий Медведев регионсен ертӳҫисемпе видеоконференци ирттернӗ вӑхӑтра РФ вӗренӳ министрӗ Дмитрий Ливанов палӑртса хӑварнӑ.
Ҫак енӗпе маттур вунӑ субъект шутӗнче ҫавӑн пекех — Чӗмпӗр, Амур, Тула, Сахалин, Тверь, Тамбов, Самар облаҫӗсем, Карачаево-Черкеск тата Удмурт республикисем. Вулакан ӑнланчӗ ӗнтӗ, пирӗн республика та вӗсен йышӗнче.
Ача пахчисем тума кӑҫал федераци хыснинчен 50 миллиард тенкӗ уйӑрнӑ. «Кӗмӗле» часрах ача пахчине ҫавӑрмалла», — тесе палӑртнӑ Дмитрий Медведев премьер-министр.
Юпа уйӑхӗн пуҫламӑшӗ тӗлне илсен, Чӑваш Енре виҫӗ ҫултан аслӑрах 302 ача черетре тӑнӑ. Анчах куншӑн пӑшӑрханма кирлӗ мар тесе шухӑшлать республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев, мӗншӗн тесен вӑл хальхи вӑхӑтра пухӑннӑскер кӑна. 2015 ҫулта вара республика ҫулталӑк ҫурӑран аслисем валли те шкул ҫулне ҫитменнисен учрежденийӗсенче кашни тӗпренчӗке вырӑнпа тивӗҫтерме палӑртать.
Улатӑр хулинче Ача-пӑча вокалпа хор ассамблейин «Хӗвел унки — 2013» регионсем хушшинчи VI концерчӗ иртнӗ. Мероприятие вырӑнти ача-пӑча ӳнер шкулӗнче йӗркеленӗ. Концерта Канашри, Карелинчи Медвежьегорск тата Чӗмпӗр облаҫӗнчи Дмитровоград хулисенчи ушкӑнсем хутшӑннӑ.
Мероприяти вӑхӑтӗнче тӗрлӗ шайри пуҫлӑхсем сӑмах тухса каланӑ. Пултарулӑх мероприятийӗн хисеплӗ хӑни вара Пӗтӗм тӗнчери хор союзӗн президенчӗн пулӑшаканӗ Евгений Сметанин пулнӑ.
Сӑнсем (15)
-1.7 °C